Psychoterapia to szeroka dziedzina, która mieści wiele nurtów – każdy z nich wykorzystuje inne metody terapii. Często stosowane to model poznawczo-behawioralny i psychodynamiczny, ale popularne są także terapie Gestalt, systemów lub integracyjna (łączącą wiele nurtów w jednym procesie). Co warto wiedzieć na ten temat?
W artykule dowiesz się:
Na czym polega psychoterapia?
Psychoterapia to proces, którego celem jest najczęściej poprawa zdrowia psychicznego, zmiana szkodliwych schematów myślowych i zachowań, a także nauka prawidłowego radzenia sobie z emocjami. Cel terapii zwykle dobiera się indywidualnie do potrzeb pacjenta oraz trudności, z jakimi się zmaga.
Terapeuta wykorzystuje odpowiednie techniki (mogą być różne w zależności od nurtu), aby pomóc klientowi/pacjentowi zrozumieć mechanizmy kierujące jego reakcjami i nauczyć go nowych sposobów radzenia sobie z sytuacjami, którego obecnie sprawiają trudność.
Podstawą psychoterapii jest rozmowa, która jednak ma określony przebieg – jest moderowana przez specjalistę, który wykorzystuje właściwe, naukowe metody terapii. To odróżnia psychoterapię od rozmowy z bliską osobą (która również może być pomocna, jednak bez wiedzy psychologicznej rozmówcy może nie być skuteczna w rozwiązaniu niektórych zaburzeń).
Nurty psychoterapii
Jak już wspomnieliśmy, współcześnie funkcjonuje kilka rodzajów psychoterapii. Rolą każdego z nich jest pomoc psychologiczna, jednak różnią się założeniami, metodami pracy oraz celami terapeutycznymi. Wybór odpowiedniej formy terapii zależy od rodzaju problemu, a także innych czynników (np. możliwości intelektualnych czy wieku pacjenta).
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
To jedna z najszerzej stosowanych i najlepiej przebadanych rodzajów psychoterapii. Jej najważniejszym założeniem jest wpływ myślenia (o sobie i o otoczeniu) na zachowanie i samopoczucie człowieka. W odróżnieniu od nurtów wywodzących się z psychoanalizy (np. psychodynamicznego), terapia CBT ma „zadaniowy” charakter – skupia się na zmianie negatywnych wzorców myślenia (aspekt poznawczy) i wynikającego z tego zachowania (aspekt behawioralny) w określonych sytuacjach.
Zgodnie z tymi założeniami, psychoterapia w tym nurcie zwykle trwa krócej niż na przykład terapia psychodynamiczna i jest nastawiona na działanie, tzn. zmianę nawyków, jednak bez nadmiernego analizowania ich przyczyn). Klienci uczą się nowych umiejętności (np. interpersonalnych, radzenia sobie z lękiem).
Terapia psychodynamiczna
Wywodzi się z tradycyjnej psychoanalizy i koncentruje się na nieświadomych procesach psychicznych oraz wpływie doświadczeń z przeszłości na obecne funkcjonowanie. W przeciwieństwie do „starej” psychoanalizy skupia się na relacjach międzyludzkich, a w mniejszym stopniu na konfliktach wewnętrznych. Zwykle jest długoterminowa (trwa przynajmniej kilka lat), a ważnym (choć nie jedynym) elementem procesu jest analiza przyczyn obecnych problemów oraz poszukiwanie ich źródeł w przeszłości (np. w relacjach z rodzicami lub opiekunami).
Psychoterapeuta wraz z pacjentem buduje relację terapeutyczną (odtwarza relację z ważną osobą) i w dynamice tej relacji (m.in. przez mechanizm przeniesienia) pozwala klientowi zauważyć szkodliwe schematy, mechanizmy obronne i inne strategie funkcjonowania, które są źródłem problemów w jego życiu psychicznym.
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR) i współczuciu (CFT)
To dwie różne terapie, które mają jednak cechy wspólne – przede wszystkim ukierunkowanie na zasoby klienta, jego możliwości i pozytywne aspekty funkcjonowania.
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach ma zadaniowy charakter – to metoda krótkoterminowa, a celem terapeutycznym jest znalezienie rozwiązań problemów, bez ich szczegółowego analizowania. Zakłada, że każda osoba poddająca się psychoterapii ma w sobie zasoby, które mogą pomóc mu w rozwiązaniu napotkanych trudności. Terapia TSR kładzie nacisk na teraźniejszość i przyszłość oraz uświadomienie klientowi jego mocnych stron i potencjału.
Z kolei terapia skoncentrowana na współczuciu (CFT) pozwala zbudować w kliencie współczucie – do samego siebie oraz innych. Pozwala to ograniczyć lub całkowicie zmienić negatywny obraz siebie. Zniwelować trudne uczucia – własne (takie, jak wstyd, samokrytycyzm, czy niskie poczucie własnej wartości) oraz odczucia skierowane wobec innych (gniew czy poczucie urazy).
Terapie humanistyczne – Gestalt i inne nurty
Popularnym przykładem jest terapia Gestalt, która zakłada, że ważnym źródłem problemów psychicznych jest brak autentyczności w relacjach z innymi oraz nadmiernym koncentrowaniu się na zdarzeniach z przeszłości lub martwieniem o przyszłość. Wymienia się tu także niedostateczną świadomość własnych potrzeb i stanów emocjonalnych.
Jednym z zadań terapeuty jest odwrócenie introjekcji (przyjęcia poglądów innych za własne), poczucia odpowiedzialności za sytuacje niezależne od pacjenta oraz tzw. ja powinnościowego (które realizuje potrzeby i oczekiwania innych, zamiast własne).
W rozmowach z terapeutą pacjent dąży do odkrycia swoich autentycznych potrzeb i zdrowego poczucia odpowiedzialności za otoczenie. Nurty humanistyczne odrzucają konieczność poszukiwania przyczyn zaburzeń, a skupiają się na szukaniu możliwości zmiany. W terapii Gestalt stosuje się na przykład techniki polegające na odtwarzaniu nieodbytych rozmów z osobami znaczącymi w obecności terapeuty. Psychoterapia w tym nurcie często ma charakter grupowy, choć można ją odbyć również indywidualnie.
Terapia systemowa
Kierowana przede wszystkim do par i rodzin – ponieważ skupia się na poszukiwaniu błędnych schematów w systemie społecznym (np. rodzinnym). Zakłada się, że identyfikacja i zmiana nieprawidłowego elementu systemu wpłynie na poprawę innych elementów i całego systemu. W tym ujęciu problemy wychowawcze dziecka mogą być interpretowane jako jego naturalna reakcja na nieprawidłową relację rodziców.
Terapeuta pomaga rodzinie, parze lub innej grupie tworzącej „system” lepiej zrozumieć wzajemne potrzeby, poprawić komunikację oraz rozwiązać konflikty. Terapia w tym nurcie jest stosowana w leczeniu problemów rodzinnych, kryzysów w związkach oraz trudności wychowawczych.
Terapia integracyjna
To nurt psychoterapii, który polega na łączeniu metod z różnych nurtów – terapeuta wybiera te elementy, które mają szansę na najwyższą skuteczność w przypadku konkretnego klienta.
Terapeuci integracyjni wykorzystują techniki poznawczo-behawioralne, humanistyczne, systemowe, zadaniowe, oparte na współczuciu i inne adekwatne metody (np. z praktyki uważności). Tego rodzaju terapia jest zalecana osobom, które mają złożone trudności emocjonalne lub też ich cel terapeutyczny jest bardzo konkretny (taką terapię mogą wybrać na przykład osoby, które przebyły już terapię w innym nurcie).
Ile trwa psychoterapia?
Nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi na pytanie, choć można wskazać pewne zakresy czasowe dla konkretnych nurtów. Wiele wynika jednak z indywidualnej sytuacji pacjenta, m.in. skali i rodzaju zaburzeń, możliwości intelektualnych czy poziomu motywacji do zmiany.
Szacunkowy czas trwania różnych rodzajów psychoterapii:
- Terapia poznawczo-behawioralna – od kilku do kilkunastu miesięcy.
- Terapia psychodynamiczna – zwykle 2-3 lata i więcej (brak określonych ram czasowych).
- Terapia schematów – zwykle 2-3 lata.
- Terapia Gestalt – od kilkunastu miesięcy do kilku lat.
Psychoterapia krótkoterminowa – kiedy możliwa?
Pacjenci mogą skorzystać także z psychoterapii krótkoterminowej – która nie trwa zwykle dłużej niż 6 miesięcy. Dotyczy to jednak relatywnie niewielkich problemów lub takich, które mają charakter przemijający. Jej podstawą są często metody z nurtu poznawczo-behawioralnego oraz inne techniki nastawione na zmianę wzorców myślenia i postępowania (w tym wspomniana wcześniej technika zadaniowego rozwiązywania problemów –TSR).
W przypadku trudnej sytuacji życiowej, wynikającej z okresowych trudności, zadaniem psychoterapeuty jest także bieżące wsparcie emocjonalne (tutaj może sprawdzić się na przykład terapię współczuciem – CFT).