ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – często kojarzony jest z wiekiem dziecięcym, jednak często pozostaje na całe życie. U dorosłych objawy ADHD mogą być mniej oczywiste, choć trzeba pamiętać, że są kwestią indywidualną i mogą być różne u różnych osób. Jak współcześnie diagnozuje się ADHD i jakimi metodami można je leczyć?
W artykule dowiesz się:
ADHD u dorosłych – najważniejsze informacje
Objawy ADHD dotyczą najczęściej trzech obszarów:
- problemy z utrzymaniem koncentracji,
- nadmierna impulsywność,
- nadpobudliwość psychoruchowa.
Osoba z ADHD może mieć trudności z dłuższym utrzymaniem uwagi i łatwo się rozpraszać, nie kończyć rozpoczętych czynności i zapominać o istotnych sprawach. Z kolei nadpobudliwość przejawia się jako trudności z pozostaniem w jednej pozycji (to np. przymus częstego wstawania podczas pracy przy biurku).
Przez impulsywność rozumie się na przykład gwałtowne reakcje na drobne zmiany w otoczeniu (przekierowanie tam całej swojej uwagi), a także silne reakcje emocjonalne, np. wybuchy gniewu.
Objawy ADHD u dorosłych
Przez długi czas uważano ADHD za problem dziecięcy, z którego „się wyrasta”. Obecnie uważa się, że u około 60% osób z ADHD objawy utrzymują się w dorosłości, choć często ewoluują w te bardziej akceptowalne społecznie (nastolatek czy dorosły uczy się samokontroli i dostosowania do obowiązujących norm).
Tym sam u osoby dorosłej może nie występować nadpobudliwość („problem z usiedzeniem w miejscu”) lub być skutecznie tłumiona. Jednocześnie w codziennym zachowaniu dorosłego z ADHD można często zaobserwować takie cechy jak:
- problemy z organizacją własnego czasu,
- chroniczne spóźnianie się,
- niekończenie rozpoczętych inicjatyw czy zadań,
- silna, ale bardzo krótka motywacja (tzw. słomiany zapał),
- częste zapominanie o zobowiązaniach lub ważnych sprawach,
- nadmierna impulsywność (np. w podejmowaniu decyzji, reakcjach emocjonalnych),
- duża aktywność (negatywnie odbierana przez najbliższe otoczenie),
- trudności w utrzymaniu poprawnych relacji z otoczeniem.
ADHD a problemy w pracy zawodowej
Tak jak u dzieci i nastolatków ADHD może negatywnie rzutować na obowiązki szkolne, tak u dorosłych – na obowiązki związane z pracą. W życiu zawodowym osoby te mogą mieć kłopot ze skupieniem się na zadaniach (szczególnie jeśli zadania te są powtarzalne lub wymagają cierpliwości) i mieć skłonność do prokrastynacji (odkładania na później i działania w ostatniej chwili).
W połączeniu z objawami takimi jak impulsywne reakcje, trudności w budowaniu relacji czy skłonność do pochopnych decyzji, dorośli z ADHD mogą być narażeni na trudności w utrzymaniu zatrudnienia. Jeśli objawy istotnie obniżają jakość życia dorosłego z ADHD, po pewnym czasie mogą rozwinąć się zaburzenia depresyjne lub lękowe, związane z powtarzającym się poczuciem niepowodzenia lub niedopasowania do wymagań społecznych.
Jak diagnozuje się ADHD u dorosłych?
Diagnoza ADHD nie jest prosta, ponieważ objawy mogą przypominać inne zaburzenia (np. ze spektrum autyzmu). Współcześnie diagnostyka opiera się na:
- klasyfikacji ICD-11 (opracowanej przez WHO – Światową Organizację Zdrowia)
- klasyfikacji DSM-5 (opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne).
Najważniejsze kryteria to diagnostyczne u dorosłych, to:
- występowanie objawów ADHD przed 12. rokiem życia
- negatywny wpływ schorzenia na co najmniej dwa obszary życia (np. dom, czy relacje koleżeńskie).
W przypadku osób dorosłych diagnostyka wymaga retrospektywnej oceny objawów z dzieciństwa, dlatego często jest dłuższa i trudniejsza. Podejrzewane ADHD należy też zestawić z innymi zaburzeniami dającymi niekiedy podobne objawy u dorosłych (np. zaburzenia lękowe, depresyjne, choroba afektywna dwubiegunowa i inne). ADHD różnicuje się też z ADD, czyli problemami z utrzymaniem uwagi, jednak bez nadpobudliwości ruchowej.
Niekiedy konieczna jest też konsultacja lekarza wybranej specjalności, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń zachowania (np. neurologiczne, endokrynologiczne czy laryngologiczne).
Leczenie ADHD – do kogo się zgłosić?
Prawidłowo zdiagnozować ADHD może psycholog lub psychiatra. Lekarz psychiatra może dodatkowo prowadzić farmakoterapię – przepisywać leki dla pacjentów z nadpobudliwością (jeśli konieczne). W procesie diagnozy bardzo ważny jest dokładny wywiad, a także – jak już wspomnieliśmy – zastosowanie profesjonalnych kwestionariuszy psychologicznych.
Trzeba pamiętać, że nie ma jednego uniwersalnego testu na ADHD – zwykle wykonuje się ich kilka, a ostateczną interpretację wyników wykonuje specjalista (w połączeniu z wywiadem z pacjentem). Psycholog lub psychiatra wykonuje badania psychologiczne, które mogą dotyczyć wielu kwestii, np. zdolności intelektualnych czy koordynacji psychoruchowej – w zależności od wieku i indywidualnej sytuacji pacjenta.
Jak leczyć ADHD?
Leczenie ADHD u dorosłych jak i u dzieci, jest kwestią indywidualną – zależy od rodzaju objawów oraz tego, w jakim stopniu negatywnie wpływają na codzienne życie (osobiste i zawodowe) pacjenta.
W zależności od nasilenia i charakteru zaburzeń, w leczeniu ADHD stosuje się:
- Leczenie farmakologiczne – mogą to być na przykład leki wpływające poziom neuroprzekaźników (m.in. dopaminy, noradrenaliny) w mózgu. Niektóre leki mogą działać wyciszająco i zwiększając koncentrację.
- Psychoterapia – relatywnie często zaleca się terapię w nurcie poznawczo-behawioralnym, która pomaga rozpoznać negatywne wzorce zachowań i wdrożyć bardziej adaptacyjne sposoby reagowania. Psychoterapia pozwala też poprawić samoocenę, zdobyć ważne umiejętności społeczne i zrozumieć perspektywę osób w najbliższym otoczeniu.
- Zdobywanie nowych umiejętności – np. związanych z zarządzaniem czasem, organizacją zadań lub kontrolowaniem emocji czy zachowań o impulsywnym charakterze.
Skąd bierze się ADHD?
Podobnie jak w przypadku wielu zaburzeń dotyczących zachowania, przyczyna ADHD nie została do końca poznana. Zakłada się, że ADHD może być dziedziczone. Wpływ na rozwinięcie zaburzeń mogą mieć też inne czynniki, np. infekcje wirusowe lub niedobory witamin w trakcie ciąży.
Współcześni ADHD rozumie się je jako chorobę mózgu – w której obszary mózgu odpowiedzialne za kontrolowanie emocji i uwagi mają odmienną budowę. Z tego względu w przypadku zaobserwowania objawów, warto zgłosić się do psychologa lub psychiatry w celu profesjonalnej diagnostyki.