Gips i orteza to dwa najczęściej stosowane sposoby unieruchomienia kończyny. Możliwość ich zastosowania zależy w dużej mierze od charakteru urazu i jego lokalizacji. Jak działają obie te metody leczenia, czym się różnią i kiedy mają zastosowanie?
W artykule dowiesz się:
Unieruchomienie kończyny przy pomocy gipsu
Gips to jedna z najstarszych metod stabilizacji kończyn, stosowana najczęściej w przypadku złamań. Kończyna zostaje unieruchomiona całkowicie, co pozwala na jej prawidłowe zrośnięcie się. Założenie gipsu polega na owinięciu miejsca urazu bandażami nasączonymi specjalnym materiałem (to często zawiesina siarczanu wapnia półwodnego lub żywica poliuretanowa). W niedługim czasie po zaaplikowaniu materiał ten twardnieje, blokując pozycję nogi lub ręki w pożądanej pozycji. Gipsem można unieruchomić nie tylko kończyny (w tym dłonie, palce czy stopy), ale też inne części ciała, w tym tułów i szyję.
Zwykle lekarz wybiera opatrunek gipsowy w sytuacjach takich jak:
- Złamania wymagające stabilizacji przez dłuższy czas, szczególnie gdy konieczne jest dokładne unieruchomienie.
- Zwichnięcia i skręcenia, gdy uszkodzone struktury wymagają bezwzględnego unieruchomienia.
- Stabilizacja po zabiegach chirurgicznych, w tym szczególnie w skomplikowanych zabiegach ortopedycznych.
- U pacjentów z utrudnionym kontaktem logicznym.
Dyskomfort związany z noszeniem gipsu
Gips jest skuteczną metodą leczenia, jednak – szczególnie przy długim stosowaniu – wiąże się z dyskomfortem. Materiał użyty do opatrunku jest ciężki i nie przepuszcza powietrza. Często wywołuje podrażnienia i swędzenie skóry, utrudnia lub uniemożliwia higienę leczonego fragmentu ciała. W efekcie może dojść do maceracji skóry, czyli jej rozpulchnienia i złuszczania w wyniku nadmiernej wilgotności (ponieważ gips nie pozwala skutecznie odprowadzać gromadzącego się potu). Przy długotrwałym noszeniu gipsu istnieje ryzyko rozwinięcia się innych schorzeń skóry wymagających konsultacji dermatologicznej.
Czy – i kiedy – orteza jest lepsza od gipsu?
Ortezy to proste w budowie narzędzia ortopedyczne, które w wielu przypadkach mogą zastąpić gips. Są wyraźnie lżejsze i zapewniają skórze lepszy dostęp do powietrza. Wykonuje je się z wytrzymałych, jednocześnie lekkich materiałów – mogą to być specjalne włókna węglowe lub tworzywa sztuczne. Ważną zaletą ortez jest też możliwość regulacji w dowolnym momencie (dzięki paskom, zapięciom lub innym ruchomym elementom).
Orteza to rozwiązanie mniej radykalne niż gips. Jej zadaniem jest stabilizowanie określonego obszaru ciała – jednak nie unieruchamia kończyny całkowicie (pozwala na pewien zakres ruchu). Ortezy występują w wielu wariantach – od bardzo elastycznych do sztywnych, radykalnie unieruchamiających kończynę. Zastosowanie każdej z nich zależy oczywiście od charakteru urazu i innych czynników związanych ze zdrowiem pacjenta.
Orteza jest lżejsza i bardziej elastyczna od gipsu. Co ważne, pozwala częściowo unieruchomić staw bez wywierania bezpośredniego nacisku na te struktury (gips, który jest ciężki i sztywny – przeciwnie). Przy pomocy ortez można stabilizować nie tylko kończyny, ale też różne odcinki kręgosłupa, w tym odcinek szyjny (ortezą jest kołnierz ortopedyczny), piersiowy, czy lędźwiowy (tutaj zastosowanie mają gorsety ortopedyczne).
Kiedy stosuje się ortezę zamiast gipsu?
Zasadniczo orteza jest dobrym wyborem wtedy, gdy nie ma konieczności radykalnego unieruchomienia. Najczęstsze wskazania, to:
- Leczenie relatywnie niewielkich urazów (skręceń, naciągnięć więzadeł i innych).
- Dodatkowe zabezpieczenie – na przykład stabilizacja kończyny po usunięciu gipsu, aby pacjent mógł stopniowo i bezpiecznie wrócić do sprawności.
- Rehabilitacja – gdy konieczne jest stopniowe przywracanie ruchomości kończyny i jej prawidłowe zabezpieczenie w całym procesie.
Ze względu na dużą elastyczność, możliwość wielokrotnego zakładania i zdejmowania, a także opcję regulacji, ortezy są również stosowane w profilaktyce. Są chętnie wybierane przez sportowców narażonych na urazy w związku z intensywnymi treningami.
W porównaniu do gipsu ortezy są wygodniejsze i bardziej funkcjonalne. Można je zdjąć w razie potrzeby, co ułatwia utrzymanie higieny i pozwala na bieżące monitorowanie stanu skóry oraz procesu gojenia.
Orteza zamiast gipsu na rękę – kiedy możliwe?
W przypadku urazów, o tym, czy potrzeba zastosować gips, czy wystarczająca będzie orteza, decyduje ortopeda (na podstawie wywiadu, diagnostyki obrazowej i innych badań). Głównym czynnikiem jest – jak już wspomnieliśmy – rodzaj urazu. W przypadku poważnych złamań gips może okazać się niezbędny, podczas gdy ortezę stosuje się w lżejszych przypadkach, np. skręceniach. Zasada ta dotyczy szczególnie urazów w obrębie kończyn. Dla przykładu dwa częste złamania ręki, to złamanie nadgarstka i kości promieniowej. Jeśli doszło do rozległego złamania (np. z przemieszczeniem lub przełamania ciągłości kości) prawdopodobnie konieczny będzie gips. W przypadku skręcenia, stłuczenia (które również mogą dawać silne objawy bólowe) wystarczająca będzie orteza lub nawet zwykły opatrunek elastyczny.
Ortezę – zamiast gipsu – można nierzadko zastosować do unieruchomienia stopy. Orteza stopowo-goleniowa pozwala skutecznie leczyć niewielkie złamania, a także schorzenia w obrębie więzadeł czy mięśni. Warto raz jeszcze podkreślić, że lekarz ortopeda zawsze indywidualnie podejmuje decyzję – zdarza się, że nawet niewielkie, drobne złamanie może wymagać zastosowania gipsu i unieruchomienia kończyny na jej długim odcinku.
O czym jeszcze warto pamiętać?
Zarówno w przypadku ortezy jak i gipsu, czas noszenia zależy od stopnia i charakteru urazu. Jeżeli lekarz zaleca założenie opatrunku gipsowego, nie należy nalegać na ortezę. Zaopatrzenie urazu opatrunkiem gipsowym wymaga, czasu, lekarza i znajomości techniki gipsowania. Niejednokrotnie siły fizycznej, aby utrzymać chorą kończynę w odpowiedniej pozycji. Ortezy są droższym rozwiązaniem, jednak – jak powiedzieliśmy – zapewniają większy komfort i funkcjonalność. W niektórych przypadkach koszty zakupu ortezy mogą być refundowane przez NFZ, szczególnie jeśli pacjent wymaga długiej rekonwalescencji (ortezę można wykorzystywać wielokrotnie).
Ortezy pełnią bardzo ważną rolę w rehabilitacji po zabiegach i skomplikowanych urazach. Ważne jest, aby decyzję – orteza czy gips – podejmował lekarz, uwzględniając zdrowie pacjenta oraz zalety i ograniczenia obu metod.