Czerniak to nowotwór skóry, którego wczesne rozpoznanie może decydować o życiu pacjenta. Mimo że nie zawsze daje jednoznaczne objawy, istnieje zestaw niepokojących sygnałów, które mogą świadczyć o rozwoju raka. Jak dokładnie wygląda czerniak, jakie objawy powinny niepokoić i co zrobić, aby prowadzić skuteczną profilaktykę?
W artykule dowiesz się:
Czym dokładnie jest czerniak?
Czerniak to nowotwór wywodzący się z komórek barwnikowych skóry, zwanych melanocytami. Może pojawić się zarówno w obrębie istniejących znamion (zwanych potocznie pieprzykami), jak i rozwinąć się na niezmienionej powierzchni skóry. Nowotwór ten może pojawić się u każdego, jednak większe ryzyko jego rozwoju występuje u osób o jasnej karnacji, a także tych, na których skórze występuje wiele znamion, szczególnie atypowych (dysplastycznych). To znamiona o nieregularnym kształcie i niejednoznacznych cechach (różne odcienie zabarwienia, nieregularny kształt, duża średnica).
Znamię dysplastyczne nie jest czerniakiem, ale istnieje większe ryzyko, że z takiego znamienia rozwinie się nowotwór. Stąd też osobom z dużą ilością zmian atypowych zleca się regularną dermatoskopię. Pozwoli to monitorować rozwój zmiany skórnej, a w razie niepokojących objawów – usunąć ją odpowiednio wcześnie.
Bardziej narażone na nowotwór skóry są dodatkowo osoby, które często przebywają na słońcu i nie stosują protekcji UV, lub korzystają z solarium. Czynnikiem ryzyka są też częste poparzenia słoneczne skóry, również te przebyte w dzieciństwie.
Masz wątpliwości co do zmiany skórnej? Nie zwlekaj – skonsultuj ją z dermatologiem. Wczesna diagnoza ratuje życie.
Jak wygląda czerniak? Cechy charakterystyczne
Nie istnieje jeden powtarzalny zestaw cech, na podstawie których można rozpoznać czerniaka. Często jest to asymetryczna zmiana barwnikowa o nieregularnych brzegach i niejednolitym zabarwieniu – od jasnobrązowego po czarny, niekiedy w czerwonym lub niebieskawym odcieniu.
Jednym ze sposobów do samodzielnego kontrolowania znamion jest reguła ABCDE:
- A – Asymetria: jedna połowa znamienia różni się od drugiej, rozrasta się nierównomiernie.
- B – Brzegi: poszarpane, nierówne, niewyraźne, lub zgrubiałe (niekiedy wyraźnie odgraniczone, które tworzą wrażenia naciekania na zdrową skórę).
- C – Kolor: zmiana o zróżnicowanym kolorze, niekiedy wyraźnie inna od pozostałych znamion (np. ciemniejsza lub o niebieskawym odcieniu).
- D – Średnica: warto kontrolować znamiona, których średnica przekracza 5-6 mm (choć trzeba wiedzieć, że nie zawsze są one niebezpieczne).
- E – Ewolucja: dynamiczne zmiany w czasie – szybki wzrost, krwawienie, swędzenie, pieczenie, uwypuklenie względem powierzchni skóry. Niepokojącym objawem może być też czerwona obwódka wokół znamienia (choć nie zawsze musi wskazywać na proces nowotworowy).
Pamiętaj też, że czerniak nie zawsze jest czarny – czasem jego kolor jest jasnobrązowy, różowy lub w odcieniu zbliżonym do skóry zdrowej. Znamię zmienione nowotworowo nie musi też spełniać wszystkich opisanych wyżej kryteriów schematu ABCDE.
Czerniak paznokci
Czerniak może dotyczyć skóry, ale także paznokci dłoni lub stóp. Zwykle to ciemna pręga idąca wzdłuż płytki paznokciowej, przez całą jej długość. Położenie pręgi jest stałe i wyraźnie oddziela się od niezmienionej płytki paznokcia. Pręga z czasem może poszerzać się i ciemnieć. Proces ten trwa kilka miesięcy, dlatego wczesne zaobserwowanie zmiany i rozpoczęcie leczenia często daje dobre rokowania.
Nowotwór na paznokciu może też mieć formę ciemniejszego punktu o nieregularnym kształcie. Nierzadko przypomina krwiak (powstający podczas urazu, np. uderzenia w stopę), dlatego obie te zmiany bywają mylone.
Cechą krwiaków jest stopniowe zanikanie i przesuwanie się wraz ze wzrostem paznokcia. Z kolei nowotwór znajduje się cały czas w tym samym miejscu (na tej samej wysokości płytki paznokciowej). Jeśli zauważysz taką zmianę, koniecznie skonsultuj ją z dermatologiem. Czerniak paznokcia najczęściej dotyczy palucha stopy, kciuka lub palca wskazującego dłoni, choć może rozwinąć się na każdym paznokciu. Niekiedy rozwija się też na granicy płytki paznokciowej, naciekając na skórę w jej sąsiedztwie.
Warto mieć świadomość, że czerniak może pojawić się również na podeszwach stóp – w tej lokalizacji łatwo go przeoczyć, dlatego zaleca się regularnie sprawdzać ten obszar ciała np. za pomocą lustra.
Kiedy udać się do lekarza?
Zaleca się udać do specjalisty w każdej sytuacji, gdy znamię budzi niepokój. Niezależnie od tego, w ramach profilaktyki warto wykonać dermatoskopię (badanie skóry przy użyciu specjalnego narzędzia powiększającego) raz na 12 miesięcy. Badanie to jest nieinwazyjne i nie wiąże się z żadnym dyskomfortem.
Dlaczego warto to robić? Dermatolog jest w stanie fachowo ocenić zmiany skórne, a w razie wątpliwości – zlecić ich monitorowanie lub wycięcie. Przez monitorowanie rozumie się regularną kontrolę rozwoju znamienia (np. raz na 3 lub 6 miesięcy). Jeśli zmiany w jego budowie zachodzą szybko, istnieje większe ryzyko procesu nowotworowego. Z kolei „podejrzana” zmiana, która nie zmienia się w czasie, może być po prostu znamieniem atypowym (łagodnym, które jednak ma niektóre cechy budowy charakterystyczne dla czerniaków).
Jeśli znamię budzi niepokój, lekarz w poradni dermatologicznej może zlecić jego chirurgiczne usunięcie – to zwykle krótka procedura, przeprowadzana w znieczuleniu miejscowym, bez konieczności hospitalizacji. Wycięte znamię przekazywane jest następnie do badania histopatologicznego, które pozwoli ocenić czy wycięto zdrową tkankę, czy zmienioną nowotworowo.
Trzeba pamiętać, że nowotwór skóry może pojawić się na całym ciele, także w miejscach, których na co dzień nie obserwujemy. To na przykład plecy, przestrzeń między pośladkami czy – jak już wspomnieliśmy – spodnia powierzchnia stóp (m.in. tutaj rozwija się rzadki, ale często zbyt późno wykrywany czerniak dystalny).
Czy istnieje „łagodny czerniak”?
W sensie onkologicznym czerniak zawsze traktowany jest jako zmiana złośliwa, choć jego agresywność może być różna. Czerniaki wykryte we wczesnym stadium mają bardzo dobre rokowania (szczególnie, jeśli nie doszło do przerzutów), jednak nie można ich uznać za łagodne w pełnym znaczeniu tego słowa. Trzeba wiedzieć, że czerniak daje przerzuty relatywnie szybko – nawet po 6-8 miesiącach od rozpoczęcia procesu nowotworowego. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola znamion.
To, co potocznie określa się jako „czerniak łagodny” to znamię atypowe lub inna łagodna zmiana skórna – która może mieć cechy nowotworu (np. asymetryczny kształt, nieregularny kolor), ale nowotworem nie jest.
Czerniak nie daje zwykle objawów związanych z ogólnym samopoczuciem
Jak już powiedzieliśmy, objawy raka skóry są w pierwszych fazach choroby bardzo łagodne lub nie pojawiają się w ogóle. Może być to swędzenie, krwawienie, niekiedy lekkie pieczenie. Zwykle nie obserwuje się wtedy zmian w ogólnym samopoczuciu pacjenta.
Objawy ogólne obserwowane są w bardziej zaawansowanych stadiach nowotworu, to na przykład:
- osłabienie, chroniczne zmęczenie,
- spadek masy ciała,
- powiększenie i bolesność węzłów chłonnych (szczególnie tych zlokalizowanych w sąsiedztwie znamienia).
Niestety czerniak daje takie objawy najczęściej wtedy, gdy choroba zdążyła się już rozwinąć i doszło do przerzutów.
Diagnostyka i profilaktyka czerniaka
Jak powiedzieliśmy wcześniej, najskuteczniejszym sposobem na ograniczenie ryzyka zachorowania jest regularna profilaktyka. Szczególnie że badanie dermatoskopowe nie wiąże się z żadnym dyskomfortem dla pacjenta, trwa krótko i nie jest skomplikowane. Zaleca się coroczne badanie skóry, a u osób z grup ryzyka – co 6 miesięcy. W przypadku monitorowania zmiany budzącej niepokój, dermatolog może zalecić szybszą kontrolę.
Jakie środki ochrony wdrożyć na co dzień? Uważa się, że proces nowotworowy może zainicjować ekspozycja skóry na promienie UV. Z tego względu zalecane jest unikanie opalania się w godzinach największego nasłonecznienia (11:00-15:00) oraz stosowanie kremów z filtrem SPF co najmniej 30. U osób w grupie ryzyka zaleca się jak najwyższy bloker (SPF 50+).
Warto raz jeszcze podkreślić, że w przypadku czerniaka bardzo ważna jest samoobserwacja, a najlepiej regularna kontrola znamion u dermatologa.
Dowiedz się więcej:
Sezon na słońce czas zacząć
Całą zimę marzymy o wylegiwaniu się w słońcu na wymarzonym urlopie. Kiedy w końcu dnia przybywa, słońce zaczyna…
Dobry dermatolog Warszawa
Dobry dermatolog Warszawa Dermatolog zajmuje się diagnostyką i leczeniem schorzeń skóry, włosów i paznokci. Poszukuje przyczyny chorób i…
Dermatolog dziecięcy
Dermatologia to dziedzina medycyny, która koncentruje się na leczeniu chorób skóry i niektórych chorób ogólnoustrojowych, m. in.: trądziku…