Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – co warto wiedzieć?

Uciążliwy ból i sztywność kręgosłupa mogą być objawami przewlekłej choroby zapalnej, dlatego nie warto lekceważyć objawów – szczególnie w ich początkowym stadium. Nieleczona przypadłość może przyczynić się do wystąpienia innych problemów ze zdrowiem, a nawet całkowitej utraty ruchomości stawów. Jakie czynniki odpowiadają za zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa i jak leczyć tzw. chorobę Bechterewa?

Co to jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), znane również jako choroba Bechterewa – jest to choroba zapalna, która może prowadzić do zrośnięcia się kręgów w obrębie kręgosłupa. Czasem zajęte są również inne stawy (np. biodra), oraz gałki oczne. Choroba częściej dotyczy mężczyzn. Objawy manifestują się zwykle po raz pierwszy u młodych dorosłych. Leczenie łagodzi dolegliwości i zmniejsza ból.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – objawy

We wczesnej fazie choroba może się objawiać bólem i sztywnością dolnego odcinka kręgosłupa oraz stawów biodrowych, zwłaszcza w godzinach porannych lub po dłuższym bezruchu. U wielu osób zmagających się z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa dolegliwości są podobne do bólu zapalnego, który jest tępy i trudno go zlokalizować w ciele. Choroba może przebiegać z okresami zmniejszenia lub wycofania się objawów.

Najczyściej zajęte są stawy:

1. Pomiędzy podstawa kręgosłupa i miednicą
2. Międzykręgowe w dolnym odcinku kręgosłupa
3. Przyczepy ścięgien i więzadeł do kości, głównie w kręgosłupie, czasem w okolicach pięty
4. Przyczepy chrząstek do mostka
5. Stawy biodrowe i barkowe

Przyczyny zesztywniającego zapalenie stawów kręgosłupa 

Nie określono specyficznej przyczyny dolegliwości. Wielu specjalistów zakłada, że do aktywacji zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa potrzeba kilka czynników. Wśród złożonych przyczyn można wyróżnić m.in.:

• czynniki genetyczne,
• czynniki immunologiczne (problemy z odpornością, zaburzenia układu immunologicznego),
• środowiskowe (często infekcje bakteryjne, głównie choroby układu moczowego oraz przewodu pokarmowego).

Pacjenci, u których stwierdzono obecność cząsteczki B-27 na leukocytach mają istotnie zwiększone ryzyko zachorowania.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – badania

Diagnostyka zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa obejmuje szereg badań potwierdzających lub wykluczających obecność przypadłości. Jeśli podejrzewasz u siebie przypadłość – w pierwszej kolejności odwiedź gabinet reumatologa lub ortopedy. W celu rozpoznania choroby specjalista wykonuje ocenę narządu ruchu i ruchomości kręgosłupa w różnych kierunkach i pozycjach ciała, sprawdza tkliwość wybranych odcinków (dolnego kręgosłupa, przyczepów żeber do mostka, stawów krzyżowo-biodrowych), co uznaje się za charakterystyczny objaw ZZSK.

W dalszym etapie diagnostyki pacjent powinien wykonać badanie RTG stawów krzyżowo-biodrowych, które pozwala stwierdzić zmiany odpowiadające schorzeniu. W niektórych sytuacjach, gdy istnieje podejrzenie ZZSK, lekarz może zlecić dodatkowe wykonanie badania MRI (rezonansu jądrowego), rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. 

Podstawą w rozpoznaniu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa jest także wykonanie badań laboratoryjnych z uwzględnieniem m.in. morfologii krwi, wskaźników obecnego stanu zapalnego (CRP, OB) oraz oznaczenia antygenu HLA B27.

Czynniki ryzyka 

1. Płeć – mężczyźni częściej manifestują objawy tej choroby
2. Wiek – dolegliwości pojawiają się zwykle w wieku młodzieńczym lub u młodych dorosłych
3. Czynniki genetyczne – obecność cząsteczki B27 zwiększa ryzyko ZZSK, choć duża część populacji z tym antygenem nigdy nie demonstruje objawów choroby

Powikłania

W odpowiedzi na zniszczenie tkanki wywołane stanem zapalnym organizm produkuje nową kość. Wypełnia ona przestrzeń pomiędzy kręgami skutkując zrośnięciem się kręgów i usztywnieniem kręgosłupa. W przypadku zajęcia przyczepów żeber do mostka dochodzi do usztywnienia klatki piersiowej i ograniczenia pojemności płuc.

Inne powikłania obejmują:

1. Zapalenie błony naczyniowej oka – jest przyczyną nagłego bólu gałki ocznej, nadwrażliwości na światło i zamazanego pola widzenia; stan, który wymaga zasięgniecia szybkiej konsultacji lekarskiej
2. Złamania kompresyjne w obrębie kręgosłupa – u części pacjentów, zwykle we wczesnej fazie choroby dochodzi do rozrzedzenia kości i złamań kręgów
3. Chorobę serca i naczyń pod postacią szybko postępującej miażdżycy, zapalenia osierdzia i aorty, niedomykalności zastawki aortalnej
4. Zwiększone ryzyko choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
5. Objawy neurologiczne – zaburzenia czucia, osłabienie siły mięśniowej, niedowłady kończyn, problemy z kontrolą oddawania moczu i stolca; te dolegliwości wymagają pilnej konsultacji lekarskiej; czasem potrzebna jest interwencja neurochirurga
6. Upośledzenie funkcji nerek

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – leczenie

1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne – najczęściej stosowane w terapii ZZSK
2. Leki biologiczne – przeciwciała, które ograniczają działanie czynników zapalnych, np. adalimumab, etanercept, infliksymab; stosowane w razie nieskuteczności niesteroidowych leków przeciwzapalnych
3. Kortykosteroidy – stosowane miejscowo w formie iniekcji do zajętego stawu lub w postaci kropli do oczu przy zapaleniu błony naczyniowej
4. Leki syntetyczne modulujące przebieg choroby, takie jak metotreksat lub sulfazalazyna – ich zastosowanie ogranicza się do pacjentów, u których zajęte są również stawy obwodowe

W razie nieskuteczności terapii farmakologicznej zaleca się leczenie operacyjne (endoprotezowanie stawu biodrowego lub kolanowego, operacje odbarczające kręgosłupa lub operacje korygujące oś kręgosłupa). Istotną rolę w zapobieganiu niepełnosprawności odgrywa kinezyterapia (terapia ruchem). Wykazano, że systematyczne wykonywanie ćwiczeń łagodzi dolegliwości, poprawia postawę ciała i zwiększa sprawność.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – rehabilitacja

Poza leczeniem farmakologicznym ważnym aspektem zachowania prawidłowej postawy ciała oraz ruchomości stawów jest rehabilitacja. Jej celem jest wzmocnienie osłabionych mięśni oraz rozluźnienie przykurczy. Regularne ćwiczenia sprzyjają zachowaniu sprawności i opóźnieniu następstw zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Dzięki ćwiczeniom pacjenci poprawiają funkcję lokomocji w ciele i zwiększają wydolność krążeniowo-oddechową.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – ćwiczenia

Głównym kierunkiem fizjoterapii powinna być kinezyterapia, a więc ćwiczenia koncentrujące się na wzmacnianiu i rozciąganiu mięśni – w szczególności zginaczy bioder, mięśni przykręgosłupowych, piersiowych, a także brzucha, pośladków, grzbietu i karku. Zdrowie pozwala zachować regularne uprawianie sportu – fizjoterapeuci przy ZZSK rekomendują codzienne spacery, a także pływanie, aqua aerobic, narciarstwo biegowe i koszykówkę. Należy zrezygnować ze sportów urazowych, które niosą za sobą ryzyko kontuzji.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – dieta

Mimo że brak jest dowodów na korelacje pomiędzy żywieniem a zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa, prawidłowo zbilansowana dieta może mieć wpływ na zdrowie organizmu i ogólne samopoczucie pacjenta. Zaleca się żywienie dostosowane do potrzeb energetycznych, dzięki któremu chory dostarczy organizmowi ilość kalorii odpowiadającą dziennemu zapotrzebowaniu. Warto uwzględnić w codziennym jadłospisie kwasy tłuszczowe omega-3 oraz omega-6, które wykazują działanie przeciwzapalne, dużo warzyw, w tym rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste, które są źródłem cennych witamin i błonnika pokarmowego.

Źródła:

1. Stanisławska-Biernat E., Filipowicz-Sosnowska A., Maśliński S. Najnowsze poglądy na temat leczenia zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Reumatologia. 2006;44(6):330–334. Artykuł przeglądowy omawiający etiologię, objawy oraz nowoczesne metody leczenia ZZSK, ze szczególnym uwzględnieniem terapii biologicznej i leków anty-TNF.

2. Wiland P., Filipowicz-Sosnowska A., Głuszko P. i in. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – rekomendacje postępowania. Reumatologia. 2008;46(4):192–200. Publikacja prezentująca definicję, przebieg choroby, diagnostykę oraz zasady leczenia ZZSK, oparta na konsensusie ekspertów polskich.

3. Woytala P., Kontny E., Wiland P. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) – objawy, rozpoznanie, leczenie i rehabilitacja. Przegląd Reumatologiczny. Artykuł omawia wczesne objawy, znaczenie szybkiego rozpoznania, metody leczenia farmakologicznego i fizjoterapii w ZZSK.