Złamanie kości śródstopia: definicja, objawy, leczenie

W tym artykule dowiesz się:

1. Śródstopie – budowa i funkcje
2. Pierwsza kość śródstopia
3. Druga kość śródstopia
4. Złamanie kości śródstopia
5. Złamanie zmęczeniowe kości śródstopia
6. Objawy złamania kości śródstopia
7. Kiedy najczęściej dochodzi do złamania kości śródstopia
8. Jak rozpoznać złamanie kości śródstopia
9. Sposoby leczenia złamanej kości śródstopia
10. Złamanie awulsyjne kości śródstopia
11. Złamanie Jones’a V kości śródstopia
12. Złamanie nasad bliższych kości śródstopia
13. Ile trwa powrót do zdrowia po złamaniu kości śródstopia?
14. Jak wyeliminować ryzyko złamania kości śródstopia?

Śródstopie – budowa i funkcje

Stopa stanowi istotną część statyczno-dynamiczną narządu ruchu. Jest ona pierwszym elementem kontaktu z podłożem w trakcie lokomocji. Stopa pełni funkcję podporową, mechanizmu napędowego oraz umożliwia zrównoważenie położenia ciała w przestrzeni. Stopa prawidłowo ukształtowana jest sprężysta. Na jej wydolność wpływa sprawność mięśniowo-więzadłowa narządu ruchu, struktura tkanki kostnej oraz sama budowa anatomiczna stopy.

Stopa składa się z 26 kości połączonych ze sobą aparatem więzadłowo–stawowym, tworzących 33 stawy, wzmocnione przez 107 więzadeł. Szkielet stopy składa się z trzech części: (I) kości stępu, do których zalicza się kość skokową, piętową, łódkową, sześcienną oraz trzy kości klinowate, (II) śródstopia, (III) kości palców stopy.

Kości śródstopia w liczbie pięciu należą do kości długich, które są podzielone międzykostnymi przestrzeniami śródstopia. Są one ukierunkowane horyzontalnie i ukształtowane w ogólnym zarysie tak jak kości śródręcza. W każdej kości śródstopia wyróżnia się podstawę, trzon i głowę. Po bocznej stronie kości obecny jest dołek dla więzadła pobocznego.

Pierwsza kość śródstopia

Pierwsza kość śródstopia jest bardziej przysadzista od pozostałych kości śródstopia i sama w swej budowie skręcona (w części bliższej skręcona w kierunku supinacyjnym, a w części dalszej w kierunku pronacyjnym). Jej cechą charakterystyczną jest guzowatość na stronie podeszwowej. Ponadto w stosunku do innych punktów podparcia stopy I kość śródstopia jest bardzo ruchoma, rusza się ona w kierunku grzbietowym i w kierunku podeszwowym. Dzięki tej ruchomości możliwe jest pokonywanie nierównych terenów.

Druga kość śródstopia

Druga kość śródstopia jest najdłuższa i dlatego sięga podstawą bardziej ku tyłowi  między przyśrodkową i pośrednią kość klinowatą. Podstawa V kości śródstopia jest wydłużona w kierunku bocznym, tworząc wyczuwalną przez skórę guzowatość. Położona jest ona pomiędzy kością sześcienną (leżącą do przodu do kości piętowej), a małym palcem u nogi. Palpacyjnie można ją wyczuć na zewnętrznej krawędzi stop.

Kości śródstopia odgrywa ważną funkcję dla zewnętrznej architektury stopy. Sklepienie stopy tworzą stabilne łuki, rozciągające się: (i) od guza piętowego do I kości śródstopia (łuk podłużny przyśrodkowy – dynamiczny ), (ii) od guza piętowego do V kości śródstopia (łuk podłużny boczny – statyczny), (iii) od I do V kości śródstopia (łuk poprzeczny). W trakcie ruchu od strony podudzia obciążenie przenoszone przez górny staw skokowy rozkładane jest na 3 kąty płaszczyzny podparcia. Głowy I i V kości śródstopia oraz guz piętowy stanowią główne punkty podparcia. Co więcej, głowy I oraz V kości śródstopia są ważnymi miejscami, do których przyczepiają się mięśnie podudzia.

Złamanie kości śródstopia

Z medycznego punktu widzenia złamanie kości śródstopia to przerwanie ciągłości kości środkowej stopy wskutek przekroczenia granicy jej wytrzymałości. Złamanie śródstopia jest powszechnym zjawiskiem wśród osób dorosłych jak i dzieci. Do złamania kości śródstopia może dojść podczas intensywnego wysiłku (nieprawidłowego ustawienia stopy na twardym podłożu podczas biegania, ciężkiej pracy fizycznej) lub nieszczęśliwego wypadku (np. upadku z wysokości). Czynnikiem ryzyka jest także reumatoidalne zapalenie stawów. Najczęściej złamaniu ulega piąta kość śródstopia (ponad 50% przypadków złamań śródstopia). Najrzadziej dochodzi do złamań pierwszej kości śródstopia (5% przypadków). Przerwanie ciągłości pierwszej kości śródstopia zazwyczaj jest diagnozowane u dzieci poniżej 5 roku życia.

Złamanie V kości śródstopia może nastąpić w różnych miejscach tej niewielkiej kości i w różny sposób, dlatego rozpoznaje się trzy rodzaje tej kontuzji. Pierwsze z nich nazywane złamaniem awulsyjnym, które charakteryzuje się oderwaniem niewielkiego fragmentu od końca kości skierowanego ku tyłowi. Kontuzja może być spowodowana raptownym pociągnięciem przez, przyczepiające się do guzowatości V kości śródstopia, ścięgno mięśnia strzałkowego krótkiego bądź rozcięgno podeszwowe. Do awulsyjnego złamania kości śródstopia dochodzi często w trakcie rozgrywki tenisowej przy nagłym zatrzymaniu gracza po jego podbiegnięciu do piłki.

Spośród wszystkich rodzajów złamań V kości śródstopia najczęściej diagnozowane jest tzw. „złamanie Jones’a”. Nazwa pochodzi od nazwiska Roberta Jones’a, który to 115 lat temu jako pierwszy opisał takie złamanie. W przypadku tego typu złamania uszkodzenie ma miejsce na granicy nasady i przynasady kości śródstopia blisko 1,5 cm od końca kości. Ponadto złamanie Jonesa występuje w miejscu słabego ukrwienia V kości śródstopia, przez co potencjał gojenia jest znacznie gorszy niż w przypadku złamania awulsyjnego. Zazwyczaj wywołane jest ono nieprawidłowym postawieniem stopy na bok i tym samym zbyt dużym obciążeniem piątej kości śródstopia.

Złamanie zmęczeniowe kości śródstopia

Trzeci rodzaj złamania kości śródstopia dotyczy trzonu kości i nazywane jest, ze względu na najczęstszą przyczynę, „złamaniem zmęczeniowym” (inaczej złamanie przeciążeniowe, stresowe, powolne, marszowe). Przyczyną pojawienia się tego typu złamania nie jest jednak pojedynczy uraz, lecz liczne mikrourazy wynikające z przewlekłego przeciążenia. Jeżeli te mikrouszkodzenia nie regenerują się prawidłowo pomiędzy kolejnymi treningami, a na kość zadziała ogromna siła, a mięśnie w wyniku zmęczenia stracą swoje właściwości tłumiące drgania, następuje faza krytyczna wytrzymałości tkanki kostnej i jej znaczne uszkodzenie. Złamanie tego rodzaju dotyczy często drugiej i trzeciej kości śródstopia. Złamanie zmęczeniowe kości śródstopia najczęściej występuje u osób wykonujących wielogodzinną pracę w pozycji stojącej, tancerzy, biegaczy, piłkarzy. Złamanie stresowe może dotknąć również kość sześcienną, która styka się z dwiema kośćmi śródstopia (IV i V). Złamanie kości sześciennej towarzyszy często uszkodzeniom pozostałych kości stopy, w tym również złamaniu śródstopia.

Objawy złamania kości śródstopia

Bez względu na miejsce, w którym doszło do złamania kości śródstopia objawy są takie same. W pierwszej kolejności pojawia się silny ból najczęściej po bocznej stronie stopy. Ulega on nasileniu w trakcie uciskania stopy, podczas chodzenia, czy też ruchu palcami stopy, a ustępuje przy odciążeniu stopy. Ponadto w związku z tym, że złamanie najczęściej połączone jest z obrażeniem sąsiednich tkanek miękkich, konsekwencją jest także krwiak wywołujący zasinienie zewnętrznej części stopy. Objawem złamana kości śródstopia jest również obrzęk, który ogranicza ruchy stopy, i tym samym uniemożliwia chodzenie.

Niemniej jednak, gdy przebyty uraz był niewielki, zdarza się, że stopa nie nosi jednoznacznych cech urazu i chory może nie odczuwać silnych dolegliwości. Ma to miejsce zazwyczaj przy nieurazowych złamaniach marszowych. Ponadto jeśli złamanie w stopie jest niewielkie nierzadko jest słabo widoczne na zdjęciach RTG zwłaszcza, gdy jest świeże. Dopiero po upływie kilku dni, gdy w miejscu złamania śródstopia dochodzi do wstępnej resorpcji kości na skutek prawidłowego gojenia, takie złamanie może zostać uwidocznione w RTG.

Kiedy najczęściej dochodzi do złamania kości śródstopia?

Do złamania kości śródstopia najczęściej dochodzi przy powtarzającym się obciążaniu kości, mięśni i wiązadeł w trakcie wykonywania niektórych aktywności. Do przyczyn pośrednio odpowiedzialnych za wystąpienie dysfunkcji zalicza się m.in.: brak rozgrzewki przed rozpoczęciem wysiłku fizycznego, brak zaplanowanego harmonogramu ćwiczeń i dostosowania ciężaru do możliwości oraz brak odpowiednio dobranego obuwia. Znaczenie może mieć również rodzaj podłoża, na którym się ćwiczy – aktywność na twardym gruncie mocniej obciąża stawy i zwiększa ryzyko wystąpienia urazu.

Większą skłonność do złamań kości śródstopia można zaobserwować również u osób, które wraz z dietą nie dostarczają organizmowi niezbędnych składników odżywczych, takich jak: wapń, fosfor, kolagen, kwasy omega-3 i omega-6, a także witamin m.in. D, K2 oraz C. Przy dużych niedoborach kości ulegają osłabieniu i są mniej odporne na działanie czynników zewnętrznych.

Jak rozpoznać złamanie kości śródstopia?

Gdy doszło do złamania kości śródstopia, objawy nie zawsze od razu wskazują na tak zaawansowany uraz. W pierwszej kolejności mogą pojawić się dolegliwości bólowe w trakcie wykonywania ruchu, które wielu osobom aktywnym fizycznie przypominają uczucie skurczu. Stopniowa ból nasila się w trakcie chodzenia i promieniuje często to bocznej strony stopy. Następnie dolegliwości wzmagają się, a osoba ze złamaniem kości śródstopia odczuwa ból przy ruchu palcami – jeśli jest to możliwe.

W niektórych przypadkach po urazie osoby odczuwają trudność z wykonaniem ruchu palcami u stóp. W miejscu złamania występuje zaczerwienienie, a także pojawia się obrzęk. Z takimi objawami bezzwłocznie należy zwrócić się specjalisty. Ortopeda oraz fizjoterapeuta po szczegółowym wywiadzie zajmie się odpowiednim działaniem i jeśli to będzie konieczne – zleci wykonanie dalszych badań m.in. RTG lub tomografii komputerowej.

Sposoby leczenia złamanej kości śródstopia

Złamanie kości śródstopia wymusza unieruchomienie chorej stopy, poprzez uniemożliwienie ruchów w stawie skokowym. Wywiad lekarski, badanie manualne oraz zdjęcie RTG złamania kości śródstopia pozwalają na umiejscowienie i przebieg linii uszkodzenia oraz obecność ewentualnych odłamów kostnych. W sytuacji podejrzenia urazów tkanek miękkich zaleca się wykonanie USG stopy.

W oparciu o wyniki wymienionych badań można zastosować odpowiednią terapię. Leczenie pęknięcia kości śródstopia i złamania śródstopia bez przemieszczeń ma formę zachowawczą. Zabieg operacyjny stosowany jest tylko i wyłącznie w przypadku bardziej skomplikowanego złamania śródstopia.

Złamanie awulsyjne kości śródstopia

W przypadku awulsyjnego złamania V kości śródstopia leczenie najczęściej polega na chodzeniu w obuwiu z twardą podeszwą, bądź zastosowaniu specjalnej ortezy stopowo-goleniowej (buta marszowego). U większości pacjentów całkowite wyleczenie następuje po około 8 tygodniach. Złamania awulsyjne piątej kości śródstopia zazwyczaj leczy się nieoperacyjnie. Jednakowoż, stwierdzenie przemieszczenia dużego (powyżej 30% powierzchni stawowej) fragmentu guzowatości V kości śródstopia pociąga za sobą konieczność leczenia operacyjnego, polegającego na nastawieniu i odpowiednim zespoleniu odłamów kostnych.

Złamanie Jones’a V kości śródstopia

W przypadku złamania Jones’a leczenie kości V śródstopia wymaga zupełnego unieruchomienia gipsowego lub za pomocą ortezy okres 6 do 8 tygodni z całkowitym zakazem obciążania kończyny. Osobom uprawiającym sport proponuje się wykonanie zabiegu operacyjnego przez chirurga ortopedę, który polega na użyciu śruby wkręcanej wzdłuż do środka kości. Tego rodzaju zabieg zalecany jest także pacjentom, u których leczenie nieoperacyjne złamania piątej kości śródstopia nie przyniosło oczekiwanego efektu.

Złamania ze zmęczenia zaliczane są do najbardziej uciążliwych. Gojenie przeciąga się nawet do 20 tygodni. Co więcej, zdarza się, że w tym czasie złamane kości śródstopia może nie ulec zrośnięciu. W przypadku złamania ze zmęczenia terapia obejmuje unieruchomienie stopy przy użyciu szyny lub gipsu. W niektórych przypadkach konieczne bywa leczenie operacyjne z zastosowaniem przeszczepów kostnych. Pacjentom, u których doszło do tego typu załamania zaleca się niekiedy wprowadzenie modyfikacji w aktywności sportowej.

Leczenie złamania kości śródstopia obejmuje również rehabilitację. Powinna ona polegać m.in. na wdrożeniu jeszcze w trakcie unieruchomienia delikatnych ćwiczeń zdrowej kończyny dolnej, nauce prawidłowego chodu, masażu stóp, kinezoterapii. Pomocna jest również fizykoterapia, obejmująca zabiegi o działaniu regenerującym i pobudzającym zrost kości (laseroterapia, ultradźwięki), zmniejszające ból i obrzęk krioterapię, elektrostymulację oraz zabiegi poprawiające ukrwienie i odżywianie tkanek miękkich (np. kąpiel wirową kończyny dolnej). Ponadto leczenie złamania kości śródstopia wymaga regularnych kontroli lekarskich, w trakcie których wykonuje się badanie RTG oraz monitoruje postęp zrostu kości.

Złamania nasad bliższych kości śródstopia

Do złamania nasad bliższych kości śródstopia dochodzi przeważnie na skutek poważnych urazów spowodowanych np. upadkiem z dużej wysokości lub uczestnictwem w wypadku komunikacyjnym. Ten rodzaj złamania wiążę się z uszkodzeniem stawu Lisfranca – jeśli dojdzie do przemieszczeń kości w obrębie stawu, pacjenci muszą liczyć się z koniecznością leczenia operacyjnego.

Ile trwa powrót do zdrowia po złamaniu kości śródstopia?

Na czas rekonwalescencji przy złamaniu kości śródstopia wpływ ma wiele czynników m.in. rodzaj złamania, wybrany sposób leczenia, a także indywidualne predyspozycje do gojenia i zrastania się fragmentów kości. Powrót do zdrowia trwa średnio około 8 tygodni, jednak pacjenci w tym czasie muszą stosować się do zaleceń lekarza, które często obejmują całkowity zakaz nadwyrężania złamanej kończyny.

W przypadku złamania zmęczeniowego kości śródstopia okres rekonwalescencji może się wydłużyć ze względu na obecność mikrourazów – przy ich wystąpieniu czas leczenia może trwać nawet 20 tygodni. Po leczeniu warto włączyć zabiegi fizjoterapii, które szybciej pomogą wrócić do pełnej sprawności.

Jak wyeliminować ryzyko złamania kości śródstopia?

Z myślą o zapobieganiu urazom kości śródstopia warto przede wszystkim postawić na zdrowy rozsądek w czasie wykonywania aktywności fizycznej. Sportowcy i osoby aktywne powinny przed wysiłkiem zapewnić sobie komfortowy strój – w szczególności postawić na wygodne obuwie, umożliwiające właściwą amortyzację punktów podparcia stopy. Nie należy zapominać o rozgrzewce i dostosowaniu poziomu treningów do możliwości organizmu. Sprawdzi się również wykonywanie przerw w czasie treningu, które umożliwią odpocząć obciążonym kościom i stawom. Na zakończenie ćwiczeń warto wykonać stretching oraz pozycje wzmacniające i stabilizujące mięśnie stopy.